بر فراز تپهای در نزدیکی یزد، بنایی رازآلود و خاموش، داستانهایی از باورهای کهن ایران را روایت میکند. این راهنمای بازدید از دخمه زرتشتیان یزد شما را به سفری عمیق در تاریخ و فلسفه برج سکوت میبرد. در این مقاله، نه تنها با تاریخچه این مکان شگفتانگیز آشنا میشوید، بلکه نحوه دسترسی و بهترین زمان بازدید از آن را نیز خواهید آموخت.
همه چیز درباره برج سکوت یزد، از تاریخچه و فلسفه تا آدرس و بهترین زمان بازدید
شاید در نگاه اول، برجهای مدور و خاموش در حاشیه شهر یزد، سازههایی اسرارآمیز به نظر برسند. این بناها که با نام «دخمه» یا «برج سکوت» شناخته میشوند، آرامگاههای باستانی زرتشتیان و تبلور یک فلسفه عمیق در ستایش طبیعت هستند. در آیین زرتشت، خاک عنصری مقدس و پاککننده است و نباید با جسد انسان که پس از مرگ «ناپاک» شمرده میشود، آلوده گردد. از این رو، زرتشتیان راهی متفاوت برای بازگرداندن پیکر درگذشتگان به چرخه طبیعت یافتند.
فلسفه احترام به عناصر چهارگانه در دخمه زرتشتیان
بر اساس باوری کهن، جسد انسان پس از مرگ، منبع آلودگی (نسو) است و نباید با عناصر چهارگانه مقدس یعنی آب، باد، خاک و آتش در تماس قرار گیرد. به همین دلیل، سوزاندن، دفن کردن یا به آب سپردن مردگان در این آیین ممنوع بود. دخمه زرتشتیان پاسخی هوشمندانه به این دغدغه بود؛ مکانی که پیکر بیجان را در آن قرار میدادند تا بدون آلودن خاک پاک، به دامان طبیعت بازگردد.
نقش پرندگان در چرخه طبیعت
در این فرآیند، پرندگان شکاری و لاشخور نقشی کلیدی ایفا میکردند. آنها با تغذیه از گوشت اجساد، به سرعت استخوانها را پاک میکردند. این عمل نه تنها از فساد و آلودگی جلوگیری میکرد، بلکه به عنوان آخرین هدیه فرد درگذشته به موجودات زنده نیز نگریسته میشد. پس از این مرحله، استخوانهای باقیمانده در چاهی در مرکز دخمه ریخته میشد. این فلسفه منحصر به فرد، به خلق معماری شگفتانگیزی منجر شد که در بخش بعد به بررسی آن میپردازیم.
پس از درک فلسفه وجودی برج سکوت، نوبت به کشف جزئیات شگفتانگیز معماری دخمه یزد میرسد. این مجموعه در واقع از دو برج مدور مجزا تشکیل شده که بر فراز دو تپه کمارتفاع در نزدیکی هم قرار گرفتهاند و معماری حسابشدهای را به نمایش میگذارند. در دامنه این تپهها نیز سازههای خشتی کوچکی وجود دارند که کاربرد خاص خود را داشتهاند.
برجهای مدور: گلستان و مانکجی
اولین چیزی که در این مجموعه توجه را جلب میکند، دو برج جداگانه است. یکی دخمه قدیمیتر به نام «گلستان» و دیگری دخمه جدیدتر که با نام «مانکجی هاتریا» شناخته میشود. این برج دوم توسط یک فرد پارسی ساکن هندوستان به نام مانکجی لیمجی هاتریا ساخته شد. هر دو برج ساختاری مدور و دیوارهای بلندی دارند که فضای داخلی را از دید پنهان میکنند.
سطح داخلی و ساختار دخمه یزد
فضای داخلی دخمهها به شکل یک دایره بزرگ و مسطح طراحی شده و از سه نوار دایرهای متحدالمرکز تشکیل شده بود. این تقسیمبندی در معماری دخمه یزد کاملاً هدفمند بود:
- نوار اول (کنار دیوار): محل قرار دادن پیکر مردان
- نوار دوم (میانی): محل قرار دادن پیکر زنان
- نوار سوم (داخلی): محل قرار دادن پیکر کودکان
درست در مرکز این دایرهها، یک گودال عمیق به نام «استودان» (به معنی استخواندان) حفر شده بود. پس از آنکه گوشت بدن توسط پرندگان خورده میشد، استخوانهای خشک و باقیمانده را در این گودال میریختند تا فرآیند تجزیه کامل شود.
ساختمانهای اطراف
در دامنه تپهها، چندین ساختمان کوچک خشتی و گلی به چشم میخورد. این سازهها که به «خیله» معروف بودند، محلهایی برای برگزاری مراسم ترحیم و همچنین اقامت موقت خانوادههای داغدار بودند تا مراسمهای مربوط به متوفی را به جا آورند. این معماری کاربردی، تمام نیازهای یک مراسم تدفین را در نظر گرفته بود. حال که با ساختار و اجزای دخمه آشنا شدیم، بهتر است به تاریخچه پرفراز و نشیب آن و زمان توقف استفاده از این آیین کهن بپردازیم.
سیر تحول تاریخی برج سکوت یزد
بررسی تاریخچه برج سکوت نشان میدهد که این مکان، با وجود قدمت هزاران ساله سنت دخمهگذاری، داستان نسبتاً مدرنی دارد. دخمههای فعلی یزد در دوره قاجار ساخته شدند. دخمه قدیمیتر در جنوب شرقی و دخمه جدیدتر که بزرگتر هم هست، توسط یک پارسی اهل هندوستان به نام «مانکجی لیمجی هاتریا» در سال ۱۲۳۳ شمسی ساخته شد. او این بنا را برای سهولت زرتشتیان یزد در انجام مراسم خود و برای ایجاد یک مکان متمرکز و استاندارد احداث کرد.
دوران خاموشی و پایان یک سنت
چرخه حیات و مرگ در برجهای سکوت برای قرنها ادامه داشت تا اینکه تحولات دنیای مدرن، این سنت باستانی را به پایان رساند. در دهه ۱۳۴۰ شمسی و در دوران پهلوی، به دلیل مسائل بهداشتی و همچنین گسترش شهرها به نزدیکی این دخمهها، استفاده از برج سکوت برای تدفین رسماً ممنوع اعلام شد. از آن زمان به بعد، جامعه زرتشتیان درگذشتگان خود را در آرامگاههای معمولی که اغلب در نزدیکی همین دخمهها قرار دارند، به خاک میسپارند.
امروزه، برج سکوت دیگر میزبان مراسم تدفین نیست و به عنوان یک یادگار تاریخی و جاذبهای شگفتانگیز، بازدیدکنندگان را با فلسفه مرگ و زندگی در آیین زرتشت آشنا میکند. در ادامه، راهنمای کاملی برای بازدید از این مکان ارائه خواهیم داد.
پس از آشنایی با تاریخ پرفرازونشیب این مکان، نوبت به برنامهریزی برای بازدید دخمه زرتشتیان یزد میرسد. در این بخش، تمام اطلاعات کاربردی که برای یک بازدید بیدردسر نیاز دارید را در اختیارتان قرار میدهیم تا با آمادگی کامل قدم به این مکان اسرارآمیز بگذارید.
دخمه زرتشتیان یزد کجاست؟ راهنمای دسترسی
این اثر تاریخی در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی یزد، در منطقهای به نام صفائیه و انتهای بلوار شهید دشتی قرار گرفته است. به دلیل فاصله نسبتاً زیاد از مرکز شهر، بهترین و راحتترین راه برای دسترسی به برج سکوت، استفاده از تاکسیهای اینترنتی (مانند اسنپ و تپسی) یا خودروی شخصی است. با استفاده از اپلیکیشنهای مسیریاب به راحتی میتوانید این مکان را پیدا کنید.
ساعت بازدید و هزینه ورودی دخمه زرتشتیان
- ساعت بازدید: مجموعه معمولاً از ساعت ۸ صبح الی ۱۷ (۵ بعد از ظهر) پذیرای بازدیدکنندگان است. اما توجه داشته باشید که این ساعات، به ویژه در فصلهای گرم سال یا ایام خاص، ممکن است تغییر کند. پیشنهاد میکنیم قبل از حرکت، ساعت دقیق را استعلام نمایید.
- هزینه ورودی: برای ورود به محوطه برج سکوت، مبلغی به عنوان ورودی از گردشگران ایرانی و خارجی دریافت میشود که این هزینه در ورودی مجموعه قابل پرداخت است.
بهترین زمان برای بازدید دخمه زرتشتیان
یزد آب و هوایی گرم و خشک دارد. برای فرار از تابش شدید آفتاب و لذت بردن از منظره، بهترین زمان برای بازدید از این مکان، ساعات اولیه صبح یا حوالی غروب آفتاب است. در این زمانها، هم هوا مطبوعتر است و هم نور طلایی خورشید فرصت بینظیری برای عکاسی فراهم میکند. با داشتن این اطلاعات، در بخش بعدی به نکات تکمیلی برای تجربهای بهتر خواهیم پرداخت.
پس از آشنایی با اطلاعات بازدید، نوبت به مهمترین بخش سفر شما به این مکان اسرارآمیز میرسد: رعایت آداب بازدید از برج سکوت. این دخمه تنها یک جاذبه گردشگری نیست، بلکه مکانی با پیشینه عمیق معنوی و فرهنگی است. برای تجربهای کامل و محترمانه، به چند نکته کلیدی توجه کنید تا بازدید شما به خاطرهای بهیادماندنی تبدیل شود.
آمادگی برای پیادهروی و ملزومات ضروری
برای رسیدن به بالای برجها، باید مسیری با شیب ملایم را پیادهروی کنید. پس پوشیدن کفش راحت و مناسب پیادهروی را جدی بگیرید. همچنین، بهویژه در فصول گرم، همراه داشتن برخی وسایل ضروری است:
- آب آشامیدنی کافی
- کلاه آفتابگیر
- عینک آفتابی
- کرم ضدآفتاب
احترام به تاریخ: مهمترین بخش آداب بازدید از برج سکوت
به یاد داشته باشید که اینجا یک آرامگاه قدیمی و برای پیروان آیین زرتشت، مکانی مقدس و قابل احترام است. سکوت و آرامش این فضا را حفظ کنید و از شوخی، سر و صدای بلند یا رفتارهای نامناسب پرهیز نمایید. این احترام، نه تنها به گذشتگان، بلکه به باورهای زندهی یک فرهنگ کهن است. اجازه دهید سکوت این برجها، داستانهای ناگفتهشان را برایتان بازگو کند.
بازدید از دخمه زرتشتیان یزد، فراتر از دیدن یک بنای تاریخی، سفری به عمق باورهایی است که به طبیعت و عناصر آن احترام میگذارند. این برج سکوت، امروز دیگر میزبان درگذشتگان نیست، اما سکوت پرمعنای آن همچنان بازدیدکنندگان را به تفکر وامیدارد. با استفاده از این راهنما، میتوانید با آگاهی کامل از تاریخچه و نحوه دسترسی، تجربهای متفاوت و بهیادماندنی در سفر به یزد داشته باشید.
